لغتِ پابه‌ماه

باید بنویسم، هر روز؛ همه‌ی این دو هفته را. دو هفته‌ای که دور خواهم بود از اتاقم، کتاب‌ها، خانواده، شهر، زبان و جغرافیایم. یکی دو روز است مشغول انتخابم؛ انتخابی که مناسب این دو هفته باشد. دفتر یادداشت‌های سفر. چند سالی‌ست دفتری با این عنوان دارم. نوشته‌های پراکنده، از سفرهای گاه و بی‌گاه. دفتری که خوشایند این سفر نیست. دیداری که هشت‌سال به تعویق افتاده است. هشت‌سال دوری که سال‌ها ما را به‌هم نزدیک‌تر کرده است. هر روز ساعتی مکالمه و تاکید بر این نکته که بیان فلان اتفاق و جزئیات فلان آشنایی بماند برای دیدار. و حالا آن دیدار، دیدارِ حرف‌های نگفته، سکوت‌ها و خط‌خورده‌های سطرهایی که نوشته شدند اما دل رضایت به ارسال نداد. دو هفته برای کنجکاوی در «تو»، برای ماندگاری در «تو»، برای بیداری در «تو»، برای آن شکل از تن‌دادن که گشودگی‌ست. و حرف درباره‌ی کتابی مشترک که ادامه‌اش ناتمام ماند، با محوریت غیاب و تن. تنِ بدل گشته به گوشت، یک تکه گوشت، ناشناس و بیگانه، سنگین چون زنی هشت‌سال پابه‌ماه.

این دفترها، چون دفترهای نوشته‌شده در گذشته همه یادگار «تو»ست. آن صفحات سفید، این صفحات سفید، و همه‌ی کلماتی که باید سفید بمانند. نوشته نشوند. کلماتی که دور از من در «تو» زیست کرده‌اند. حالا باید منتظر بمانم، یکی دو روز، ببینم جغرافیا با ما چه کرده است. آن قلب که میان ما می‌زد، که میان ما زده می‌شد، حالا با چه زبانی ما را داوری خواهد کرد؟

تو همیشه دور بوده‌ای. حتا آن روزها که کنار هم بودیم و نمایشنامه‌های مشترک دو شخصیتی می‌نوشتیم. یا آن روزها در آن هتل بی‌ستاره، تو دیپورت‌شده، ممنوع، با موهایی که کوتاه کرده بودی برای استتار، و من چنان افسرده چنان افسرده چنان افسرده که آن روز، وقتی با گزارشِ مردم، آه مردم، تو را بردند، من با دو ساندویچ دورتر ایستاده بودم، تو با نگاهت گفتی جلو نیا، و من خودم را به نگاهت سپردم و جلو نیامدم. تو را بردند. و با من ماند عکس‌هایی که از دست‌هامان گرفته بودی. و آن عکس، سیگار به‌دست، با سری که پایین ماند برای همیشه. تو رفتی، و چهره‌ی مرا با خودت بردی. و حالا بعد از این‌همه سال نشسته‌ام تا دفتری مناسبِ دیدارت انتخاب کنم.

سرگئی دولاتوف

فیلم روایت شش روز از زندگی نویسنده‌ی روسی «سرگئی دولاتوف» و هم‌نسل‌های اوست که تا زنده بود چاپ هیچ‌کدام از کتاب‌هایش را در کشورش ندید. داستان مبارزه‌ی او و نویسندگان و هنرمندانی که نمی‌خواستند تن به صدای حزب حاکم بدهند. سختی‌های معیشت و کار، سانسور، ناامیدی‌ها، دریغ‌ها و حسرت‌ها، جوان‌مرگی و سر آخر مهاجرت. این‌که اگر بخواهند به عنوان نویسنده پذیرفته شوند باید به آرمان‌های حزب حاکم متعهد باشند. دوستانی که در اغلب اوقات کنار هم جمع می‌شوند، آن‌ها که درمانده از رد آثارشان برای چاپ خودکشی می‌کنند، آن‌ها که تن به مهاجرت می‌دهند، هنرمندهای گمنامی که کشته شده، می‌میرند، فراموش می‌شوند. همین تن‌ندادن به تعهدِ خواسته‌شده، به آرمانِ مبتذلی که ادبیات و هنر را بزک‌کرده می‌خواهد آن‌ها را در اوج استیصال سر پا زنده نگه می‌دارد. سردبیری که به «دولاتوف» در پی ردشدن شعر و داستان‌هایش از او می‌خواهد داستان مثبتی بنویسد، و او در جواب می‌گوید: بلد نیست و نمی‌داند چطور می‌شود داستان مثبت نوشت.

او می‌داند نوشتن بخشی از خود اوست. که اگر آن را در خدمت چیزهای عوامانه و خواسته‌شده به‌کار ببرد دیگر چیزی از او نخواهد ماند. همین ایمان او را یاری می‌دهد تا خود و قلمش را نبازد. مراقبت از خودش، از آرمان‌ها و حفظ استقلالی که قیمتش می‌تواند آسایشی باشد که دیگران آن را هدف زندگی می‌دانند:

هر چه باشد ما زنده‌ایم، با کت‌های نخ‌نما، کفش‌های نمناک، بحث‌های همیشگی، مشروب‌خوردن‌ها. فقیر و بعضی اوقات مستعد. بوده‌ایم و خواهیم بود. با وجود هر چیز دیگری. هر مشکلی. همچنین فکر می‌کنم تنها مسیرِ مطمئن مسیر خطاها، ناامیدی‌ها و امیدهاست.

مدت

در فقرِ مدتِ شب، و بلندی نم‌دار و بی‌جان و گاه حتا بی‌حاصلِ روزهای تابستان، خوشا خواندن از پروست و «در جستجو»یش. بیداریِ ادراکِ نشانه‌ها در زمانِ احساس شده، و استحاله‌ی آن در فضای خاطره، تا زمان به مثابه‌ی مکان تجربه شود.

پروست را، پس از مرگ مادر در چهارم دسامبر1905، در درمانگاه دکتر سولیه می‌بینیم که متخصص بیماری‌های روانی و عصبی است و برایمان مسجل می‌شود که دارو، در این مورد خاص، درمانی به همراه ندارد. به‌هرحال راوی بهبود می‌یابد و پس از شش هفته درمانگاه را ترک می‌کند. گویی ادبیات بهترین فضای گریستن است، گریستن نه فقط بر دردهای زندگی واقعی، بلکه بر دردهای زندگی خیالی داستان. پروست در خانه‌ی شماره‌ی102 بلوار هوسمان مستقر می‌شود و لویی پران معمار درزهای اتاقش را در1909 با چوب‌پنبه کیپ می‌کند. سلولش درست همان زمان آماده می‌شود که برنامه‌اش برای کار قطعی می‌شود؛ قرار است خود را در سلولش حبس کند و اراده‌ی خدشه‌ناپذیر را بر خود هموار کند: اراده‌ای که برای او همان‌قدر لذت‌بخش است که تاثیرش برای دیگران بی‌رحمانه است.(مارسل پروست و ادراک زمان. ژولیا کریستوا. ترجمه‌ی بهزاد برکت)