مجالِ زن

نزدیک بیست‌وپنج سال از نوشتن این مقاله‌ی مهم براهنی «بازنویسی بوف کور» گذشته است، و هر چند شاید نیاز باشد به «بازنویسی» آن به معنایی که خود براهنی در نظر دارد، هنوز هم از مهمترین مقالات فارسی است که باید خوانده شود. «بازنویسی» راه براهنی برای مواجهه با اثری است که آن را کامل می‌دانیم، مقابل «بازخوانی» و تفسیر و بررسی اثری که از لحاظ اجرای هنری ناقص است.

  

براهنی کارش را با تعریف «اثر کامل» آغاز می‌کند. این‌که جزئی از اثر را از آن بیرون بکشیم تا ببینیم آیا با بیرون کشیدن یک جز کلیت اثر به خطر می‌افتد، یا این‌که دیگر اجزا را هم دنبال خودش می‌کشاند تا دوباره آن کل را جای دیگری تشکیل دهد. او می‌خواهد با شکستن ساختار اثر راهی به دل آن پیدا کند؛ تا از این طریق برسد به آن جاهای پنهانی که در اثر وجود دارد؛ خواندن بخش‌هایی که با نوشتن اثر سرکوب شده‌اند: «باید اندیشه را به سراغ آن جاهای ساکت در اثر بفرستیم که زبان اثر با بیان پاره‌ای چیزها، آن جاها را پنهان و «نااندیشیده» نگه داشته است.» نقصی که کمال اثر را زیر سوال می‌برد.

تنها اسم خاصی که در «بوف کور» آمده «بوگام داسی» است. براهنی با بررسی ریشه‌های این اسم و با بیرون کشیدن راوی به عنوان جزیی از اثر بازنویسی‌اش را آغاز می‌کند: «ما جزء راوی را می‌کشیم بیرون، نه‌تنها برای درک خودِ «بوف کور» تا آن را باز بنویسم، بلکه برای آن‌که «شازده احتجاب» را هم بازنویسی کنیم. ریشه در آن «بوگام داسی» است. «بوگام» خانم است و «داسی» خدمتکار. ساختار «فخری» و «فخرالنساء» در برابر ماست. کلفتِ «بره‌ی گمشده‌ی راعی»...» او می‌کوشد از این طریق راهی برای بازکردن زبان زن‌های «بوف کور» و زن‌های بینابین دو قطب متعارض اثیری و لکاته پیدا کند.

زن‌های «بوف کور» حرف نمی‌زنند، و غیاب همین زبانِ زنانه در آن یکی از بخش‌های مخفی در «بوف کور» است که ادبیات بعد از هدایت باید متوجه آن باشد، و با گذشتن از این زبان مردسالارانه به زبان و واقعیت زن مجال دیدن بدهد: «زن‌نویسی باید برای همیشه هدایت را پشت سر بگذارد، حتی فرشته‌ی هدایت را تا چه برسد به لکاته‌اش.» به زعم براهنی با رستاخیز واقعی جملات و  تمهیدات زبانشناختی با کمک زبانی فراپدرسالاری و بازکردن زبان زن و دست‌برداشتن از اندام او به‌نام تربیت، مصادره‌ی تربیتی و انهدام اخلاقی، جسمانی و جنسی، رمان فارسی به سوی زبان آینده‌اش گام برمی‌دارد: زبان لکاته امید زبان آینده‌ی رمان فارسی است.